Geschiedenis van de ligfiets in Nederland

Flevobike

Henk Zwols

HPV nieuws 14 (6) 1998: 9 -12

Bijna centraal in Nederland ligt de jonge provincie Flevoland. Lange rechte wegen leiden ons naar Dronten, waar we aan de Morinel het in de afwerk fase verkerende pand van Flevobike vinden. Wie het vorige gebouw wel eens heeft gezien, schrikt toch wel van de afmetingen van deze nieuwbouw. Het gezegde "wat goed is komt snel" lijkt ook hier op te gaan.

Nieuwbouw
De werkplaats onder de woning werd in 1991 uitgebreid met eentje ernaast van 150 m2. In 1993 werd vóór het woonhuis de bij velen bekende showroom met kantoren en werk-plaats neergezet met een oppervlak van zo'n 200 m2. Nu in 1998 wordt dit laatste bouwwerk aan drie zijden. er naast, achter en boven, uitgebreid mei nog eens 500 m2. Het oude gedeelte van 200 m2 wordt doorgebroken en verandert in een winkel met showroom. Op de bovenverdieping vinden we naast kantoren en vergaderruimte straks ook een complete fotostudio. "Alles zelf doen en maken" is het credo van Johan Vrielink, "totdat het als massaprodukt op de markt te koop is." Johan Vrielink, geboren op 7 oktober 1944, was, na een opleiding in de metaalsector, leraar mecha-nische technieken aan de SGL (Scholen Gemeenschap Lelystad). De zeer sportieve Johan, hij was van zijn negende tot zijn achttiende jaar bij de atletiek, liep elke avond 10 tot 15 kilometer. In de weekenden werd vaak nog een halve marathon afgewerkt. Dit was nog niet genoeg, want al gauw werd de garage van zijn drive-in woning in Lelystad ingericht als werkplaats met onder andere een draai- en een freesbank. Hij experimenteerde met karts, zeilplanken, zeilboten, ijs- en landzeilers; windenergie, dat was volgens hem de toekomst. "In 1982 heb ik, samen met mijn familie, in één vakantie onze woning hier in Dronten gebouwd. We hebben eerst nog een stuk bos moeten rooien." Op de begane grond werd een werkplaats van 70m2 gerealiseerd. "Hier kon ik beter uit de voeten met mijn, inmiddels bij de Kamer van Koophandel ingeschreven, bedrijfje in windenergie. Ik was bezig met het ontwerpen van een kleine windmolen voor het Caraibisch gebied. Samen met andere fabrikanten hadden we een tentoonstelling in Lelystad. Liet einde van de oliecrisis gooide echter roet in het eten en de windenergie markt klapte in elkaar. Einde bedrijf dus. Gelukkig had ik mijn baan als leraar nog".

De Ligfiets
Intussen had een scholier, tevens amateur wiel-renner, één van de eerste bladen van 'Fiets' laten zien met een tekening van een openge-werkte Vector ligfiets. "Die driewieler zag er uit als een kleine racewagen. Dit is de fiets waardoor ook Bram Moens werd geïnspireerd. Daarop heb ik in een korte periode een drie-wieler en enkele tweewielers gebouwd met zowel lange als korte wielbasis." Het dagelijkse hardlopen werd een dagelijkse fietstocht, van Dronten naar Lelystad, op een van vierkant staal nagebouwde Windcheetah. Na de oprichting van de ligfiets vereniging had Johan al snel contact met andere ligfiets bouwers. Vooral de door Wim van Wijnen gebouwde Cha-Cha Bike met knikbesturing onder de zit en voorwielaandrijving middels een korte ketting leek hem ideaal. Hij bouwde een zelfde type fiets met diverse veranderingen, 20" wielen, bromfiets schokbrekers en achter éénzijdige ophanging. Omdat de aandrijving en bedieningsfuncties aan het voorste deel zitten, is de flets deelbaar en daardoor makkelijk in de auto mee te nemen. In 1984 reed de hele familie op de eerste groene produktiefietsen. "Het frame was groen, het zitje okergeel en het zitschuim blauw, de kleuren van de vlag van Flevoland" verklaart Johan.  Deze SWB ligfiets was op de fietsvakantie-beurs in Amsterdam te bewonderen en werd op een technische dag voor ligfietsen op de SGL voorgesteld. Dit was zo'n succes dat men besloot een zelfbouwproject voor leerlingen te starten. ln 1987 werden bouwtekeningen gemaakt en 25 leerlingen bouwden elk als werkstuk een ligfiets. Na de bouw werd een tocht van 5 dagen door Nederland gemaakt er werd overnacht bij andere technische scholen die grote interesse toonden voor een zelfde bouwproject. In Lelystad reed men onder politiebegeleiding op de grote weg. De publiciteit was mede door radio verslaggeving enorm. Na experimenteren in de bankschroef werd de rubber vering geïntroduceerd en begon men begin 1988 met de produktie van deze fiets.

Een eigen bedrijf
In april 1989 werd Flevobike als zevendui-zendste ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Dit had als gevolg dat de zevenduizendste bezoeker van de Flevobeurs in Dronten een door de provincie betaalde groene Flevobike kreeg aangeboden. Door de toenemende vraag naar de Flevobike ligfietsen werden steeds meer gezinsleden bij de pro-duktie betrokken. De drie zonen kwamen na hun technische opleiding fulltime in het bedrijf, André in '89, Erwin eind '89 en Arjan in 1990. Ook Johan maakte steeds minder uren op school, op het laatst nog maar één dag in de week. In 1992 besloot hij als zelfstandig ondernemer verder te gaan. Momenteel in 1998 is Flevobike een VOF met 5 gezinsleden, Allert Jacobs en Ymte Sijbrandij en werken er totaal dertien personen. Met NVHPV en een aantal ligfietsbouwers als Bowi, Jouta, M5 en Valenteyn besloot men in het in 1993 gere-aliseerde pand met showroom faciliteiten het HPV-centrum Nederland in te richten. Het doel was het bevorderen van het gebruik en de ontwikkeling van mens aangedreven voer-vaar- en vliegtuigen. Eind 1993 werd het HPV-centrum verplaatst naar de Liggende Hollander in Eindhoven.

Grote verscheidenheid
Er is geen ligfiets fabrikant in de wereld die zoveel verschillende ligfietsen heeft gebouwd als Flevobike. Na diverse probeersels kwam in 1986 de produktie op gang van de vol geveerde, deelbare, voorwiel aangedreven Flevobike met 20" wielen. Op de technische dag van 4 november 1989 in Lelystad reed deze fiets als Flevotrike rond met twee kinderen in de achterbak. In 1991 volgde de Flevoracer, een mooie strakke fiets met dezelfde korte ketting, achtervering en naa keuze met 26" of 28" racewielen. De Alleweder, eindexamen project HTS van Bart Verhees uit Dongen, wordt vanaf 1992 door Flevobike als bouwpakket voor fl. 2950,- of compleet afgebouwd geleverd. Deze 34 kg wegende,  met een zelfdragende aluminium stroomlijn uitgevoerde, driewieler met 3x20" wielen. 7v. derailleur en 80 liter bagageruimte blijkt de ideale ligfiets onder alle weersomstandigheden. Flevobike komt in 1993 met een Easy Rider met achter aangedreven 20" wielen, bovenstuur en achtervering. Eind 1993 gevolgd door de Forens met 20-26 wielen, klapstuur, eveneens lange ketting, voor schommelvering en achter d.m.v. rubbers. Een aluminium extrusie kokerframe wordt in 1995 gebruikt bij de Amigo met 20-26 wielen, trommelremmen, een open weefsel zitje en achterwiel aandrijving met derailleur. Een Amigo 2-wiel aangedreven tandem met twee hydraulische schijfremmen wordt speciaal voor de technische dag in Bergsenhoek op 11 juni 1995 in elkaar gezet. Ook een lage racer, de Rapido met 20-28 wielen en de lange ketting langs het éénzijdig opgehangen voorwiel, ziet dat jaar het levenslicht.

Grote fietsen fabrikant om
Voor het eerst produceert een grote fietsfa-brikant een ligfiets. Batavus levert de door Flevobike ontworpen Relax met een eenvou-dige afmontage voor f1. 1795,-. In 1996 zet Flevobike een fiets met een vergelijkbaar frame onder de naam Basic op de markt. Deze fiets heeft 20 26 wielen, een bovenstuur, een hydraulische schijfrem voor en het nieuwe zitje. Daarna volgt in 1997 de sportieve Fifty-Fifty met 20" wielen, ook een bovenstuur, hydraulische achtervering, V-brakes, een  vernieuwd kuipzitje met open celschuim en door de iets langere wielbasis een perfecte gewicht verdeling tussen beide wielen. Met de nieuwe Oké-Ja komt in 1997 de grote klap: voor het eerst in Nederland een ligfiets beneden de fl. 1000,- (fl 980,-). Deze fiets met extrusieframe, 16-20 wielen, 4 naafversnel-lingen met rollerbrake en bovenstuur wordt in een doos van 125x45x30 cm geleverd.  De losse modules kunnen met het bijgeleverde gereedschap worden gemonteerd of door de dealer voor fl. 75,-  meerprijs worden opge-bouwd. Voor het eerst ook een geheel geslo-ten kettingkast die als 'Bike-in-a-Box' direct al grote belangstelling had van enkele grote Duitse firma's als Kynast, Otto en K-Stadt. Voortbordurend op de Alleweder komt nu in 1997 de uit koolstof/kevlar vezel met epoxy gebouwde compromisloze C-A1leweder, voorzien van een volledige ingesloten aandrijving met 24 versnellingen en een bagageruimte van 120 liter. De stroomlijn vorm is verbeterd en voorzien van een rollbar en  veiligheidskooi. "Allert Jacobs reed mei deze 27,5 kg wegende driewieler inmiddels 33.000km zonder enig onderhoud aan de aandrijving, uitsluitend een keertje smeren".

Innovatie
Door veel mensen in te schakelen weet Johan Vrielink steeds weer met nieuwe produkten te komen, vaak als afstudeerproject van stu-denten aan technische scholen. In 1990 werd de eerste prijs, uitgeloofd door het Aluminium Centrum Woerden, gewonnen met een alu Flevobike van 7,5 kg. Een werkstuk van de eerstejaars leerlingen van het KMBO (Kort Middelbaar Beroeps Onderwijs) te Lelystad. Ook komt Flevobike dat jaar met een hoogteinstelling voor de Bike en de Racer. Een Flevotrike als PTT-besteller werd in 1992 officieel onderwerp van een studieproject, uitgevoerd door studenten Industrieel Ontwerpen en Werktuigbouwkunde. Met de stichting Innovatie Centrum Flevoland/N.W.Veluwe en PTT Post Regio Zuid werd een contract getekend.
In 1992 zien we ook een gesloten aandrijf systeem met een éénzijdige wieldraagarm, waaraan links de naaf met schijfrem en rechts het freewheel. Johan toont in 1993 op de technische dag in Aeolus, Sexbierum, een gepopnageld frame van een lage, super lichte fiets, die eventueel in de huiskamer kan worden gefabriceerd. Op 9 januari 1994 toonde men in Dronten o.a. een cardan aandrijving met versnellingsnaaf, hydraulische trommelrem-men en een éénzijdige vleugel voorvork met een extra smalle trommelrem. Nog steeds onovertroffen is het prototype van de in 1994, als afstudeer opdracht van Rob Sluyter, gebouwde Greenmachine. Bij deze SWB ligfiets met dichte 20" wielen, voor- en achtervering en achterwiel aandrijving waren zowel ketting als versnellingen in het kokervormige frame geïntegreerd. "Mede door zijn prijsstelling van f1. 2480,- stroomden de bestel-lingen binnen. Door de technisch nog niet volmaakte versnellingsnaven besloten we de produktie van deze fiets in de ijskast te zetten. We wachten nu met smart op de nieuwe Rohloff naaf met 14 versnellingen" verklaart Johan. Helemaal te gek is de Flevocamper; een Trike waarbij de bak wordt uitgeklapt als hij een kampeer vouwwagen. Flevobike scoort in 1998 opnieuw; de Aluminium Award '98 in de categorie fietsen en monotypes werd gewonnen met een gepopnagelde Rug-aan-rug tandem. De Wombat, speciaal voor Cycle Vision '98 gebouwde superlage driewieler met stroomlijn, diende het 6-uurs record scherper te stellen.  Momenteel wordt er gewerkt aan een fiets om het werelduurrecord aan te vallen.

Zelfbouw projecten
Nog steeds worden er Flevobikes op scholen in o.a. Almere, Eindhoven, Lelystad en Utrecht gebouwd. Johan Vrielink gaf zelfs een cursus ligfiets bouwen aan leraren. Ook worden werktekeningen en veel onderdelen voor het zelf bouwen verkocht. We kunnen rustig stellen dat de Flevobike en Flevotrike de meest nagebouwde ligfietsen ter wereld zijn. Het witte Flevobike zitje en de kunststof kettingrollen (spuitgietwerk) worden ook door veel collega ligfiets fabrikanten gebruikt. Voor de Bowi en Go-One leven men de frames en voor de Ca-Bike diverse C-Alleweder delen als veerpoten, besturing, versnellingsmechanisme enz. De verkoop van losse onderdelen bedraagt een belangrijk deel van de omzet. De nieuw rug-aan-rug tandem werd aan scholen als bouwpakket aangeboden en nu door scholieren gebouwd. "Deze zelfbouw tandems gaan op Cycle Vision 1999 met hun bouwers een grote wedstrijd, met een spectaculaire Le Mans start verzorgen" vertelt Johan.

Publiciteit en promotie
Vanaf het begin is Flevobike erg betrokken bij het promoten van de ligfiets. Na een beurs in Dronten volgde in 1989 de eerste van de vele technische dagen van NVHPV. Ook stond Flevobike in 1990 samen met Jouta, M5 en Derk Thijs voor het eerst op de RAI en de fiets vakantie beurs. Samen met M5 en Pichler werd een beursstand ingericht op de IFMA. Datzelfde jaar werd een '365-Dagen Fiets' werkgroep gevormd met o.a. Guus van de Beek, Ton ten Brinke, Bert Groenewoud, Bram Moens, Jan en Alexander Kalisvaart, Derk Thijs, Bart Verhees en Wim van Wijnen. Ook wedstrijden werden niet geschuwd door Flevobike: bij de EK '90 in Emmen werd André Vrielink eerste bij de 200 m sprint (58,39 km/u) en tweede bij de behendigheid wedstrijd. De '365-Dagen-Fiets' wedstrijd was op 17 maart 1993 het grote evenement waar de Alleweder de grote winnaar werd. Een echte aandacht trekker was een kanariegele Alleweder die begin 1994 voor het project Vervoersmanagement Stationskwartier van Rijkswaterstaat in Leeuwarden rondreed met de wervende tekst: 'Natuurlijk op de fiets naar je werk.' In 1994 vergaderde Johan in Utrecht met Challenge, Jouta, M5, Frank ter Braak en Ton ten Brinke over de voorwaarden voor ligfiets verhuur. Met een door Flevobike ondersteunde record club haalt Johan met Guus van de Beek, Bert Hoge, Allert Jacobs, Louis van den Beek en Marc Wismans de wereldrecords gestroomlijnd met Bram Moens (77,123 km/u) en handbike met Derk Thijs (32,835 km/u) naar Nederland. In 1997 wordt voor het eerst Cycle Vision, wedstrijden en beurs, in Lelystad gehouden. Het jaar daarop stelt Flevobike zich garant voor fl. 10.000,-, uitgeloofd aan de winnaar van de 6-uurs race. Ymte Sijbrandij is de grote promotor van Flevobike. Hij laat, met veel collega ligfiets coureurs, zien dat een beetje getrainde ligfietser sneller is dan een getrainde professional op een racefiets. De rij gewonnen wedstrijden op landelijk niveau, bij NK's, EK's en WK's is te groot om op te noemen. Bij de monstertochten won hij o.a. Parijs-Amsterdam in 1995 en werd hij tweede met de driewielige C-Alleweder achter Bram Moens op een tweewieler in de 540 km van Trondheim-Oslo in 1997.

De toekomst
De Fevobike, trike en Racer spreken door hun unieke ontwerp nog steeds veel mensen aan. De Basic is een echte all-round ligfiets en de Fifty-Fifty is er voor de wat sportievere rijders. Voor lichtgewicht voertuigjes die door comfort, weersbescherming, goede stroomlijn en bagagemogelijkheden echt een meerwaarde geven aan de fiets ziet Flevobike een belangrijke rol weggelegd in de toekomst. De Alleweder is daarom een belangrijke fiets voor Flevobike. Ook zijn er nog steeds heel veel mensen in staat zelf prachtige fietsen te bouwen. Flevobike wil deze mensen ondersteu-nen door onderdelen, materialen en tekeningen te leveren. Het maken van boekjes en bouwbeschrijvingen is een belangrijke taak van de nieuwe medewerker Bauke Muntz.